Jan Bottema

Jan Bottema (Oldeboorn, gem. Utingeradeel, 21 juli 1908 – Wormerveer, 17 december 1944) was een Nederlandse luitenant-ter-zee en verzetsstrijder tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij was mede-oprichter van het Natura Apparaat voor materiële steun aan het verzet.

Loopbaan

Vroege loopbaan

Bottema volgde de Zeevaartschool in Harlingen en behaalde in oktober 1928 het examen voor derde stuurman op de grote stoomvaart. In februari 1931 werd hij luitenant-ter-zee derde klasse bij de reserve van de Koninklijke Marine. Daarna voer hij voor de Koninklijke Paketvaart Maatschappij (K.P.M.) in Nederlands-Indië en werkte als gezagvoerder op diverse lijnen, waaronder trajecten naar Tandjong Priok en Palembang.^[1]

Per 1 juni 1939 beëindigde hij zijn dienstverband bij de K.P.M.^[2] Hij werd vervolgens bevorderd tot luitenant-ter-zee tweede klasse bij de Koninklijke Marine Reserve en door de minister van Defensie geplaatst als commandant op Hr. Ms. Schorpioen.^[3]

Verzet

In het verzet stond hij bekend als Lange Jan en gebruikte hij het alias Jan van Buren. Na demobilisatie vestigde hij zich (1940) vanuit Den Helder in Bussum. Hij weigerde dienst in de Opbouwdienst, sloot zich aan bij de Ordedienst en verrichtte inlichtingenwerk; daarnaast hielp hij neergekomen geallieerde piloten en joodse onderduikers.

Vanaf 1941 werkte hij intensief voor de Zeemanspot, het Natura Apparaat en het Nationaal Steun Fonds (NSF). Toen de bezetter in oktober 1941 rederijen opdroeg de gagebetalingen aan zeevarenden te staken,^[4] groeide naast financiële steun ook de behoefte aan materiële hulp (voedsel, kleding). In dat kader benaderde Abraham Filippo midden 1941 Jan Verschure (Hilversum) en Bottema; samen zetten zij het Natura Apparaat op. Via functies bij de Rijksverkeersinspectie konden zij vervoer en vergunningen organiseren.

Het Natura-netwerk breidde zich tot 1945 landelijk uit en ondersteunde naast zeemansgezinnen ook de illegaliteit en families van verzetsmensen. In 1944 werd Natura vertegenwoordigd in De Kern, het centrale overleg van landelijke verzetsbewegingen (met o.a. Bottema, Andries Theunissen en Jan Idema). Later dat jaar kwam hij in contact met de Landelijke Knokploegen en werd na september districtscommandant voor de Binnenlandse Strijdkrachten in Amsterdam-Noord.

Arrestatie en gevangenschap

Op 4 november 1944 hield de Feldgendarmerie hem bij een wegcontrole in Alkmaar aan; hij bestuurde een auto met BS-overalls. Na herkenning als illegaal werker volgden arrestatie en verhoor bij de Gestapo. Een vluchtpoging via een raam mislukte na ingrijpen van Nederlandse Landwachters. De dag erop werd hij overgebracht naar het Huis van Bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam; de Duitsers beschouwden het Natura Apparaat daarna als grotendeels uitgeschakeld.

Op 17 december 1944 werd hij in Wormerveer, op het terrein van zeepfabriek De Adelaar aan de Zaandijkerweg, gefusilleerd als represaille voor een verzetsactie op de Zaan. Andere slachtoffers bij deze represaille waren plaatsgenoten uit Alkmaar en omgeving. Bottema werd begraven op de Ere-begraafplaats Bloemendaal (grafkuil E, gedenksteen 1), met het bijschrift uit 2 Timotheüs 4:7–8 en een Friese groet van zijn gezin.

Postuum werd hem op 14 december 1949 de Bronzen Leeuw toegekend, met de vermelding van zijn ontsnapping uit een trein naar krijgsgevangenschap in 1942, zijn inlichtingenwerk, en hulp bij pilotenvervoer tot zijn arrestatie en executie.^[5]

Nasleep

Bottema was gehuwd met Mien Attema (1910–2006); zij woonde met de kinderen in Bussum en werd in 2002 gevolgd in de radioreportage “De Friese Doorloper”.

Externe links

• Biografie op de website van de Erebegraafplaats Bloemendaal
• Deborah van Dam Filmproducties (via webarchief)

Verwijzingen

1. Het Nieuws van de Dag voor Nederlandsch-Indië, 5 december 1932. ↩︎
2. Het Nieuws van de Dag voor Nederlandsch-Indië, 3 juli 1939. ↩︎
3. Het Vaderland, 30 mei 1939. ↩︎
4. Johan van der Wal (2007), We vieren het pas als iedereen terug is (proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen). ↩︎
5. Muller, Erik, Nederlandse Ridderorden en Onderscheidingen (geraadpleegd 2 maart 2025). ↩︎

Bron & licentie: Tekst gebaseerd op (en deels overgenomen uit) het Wikipedia-artikel “Jan Bottema” (permalink/oldid vermeld op de pagina). Beschikbaar onder Creative Commons Naamsvermelding/GelijkDelen (CC BY-SA). Vermeld bij overname a.u.b. de bron en licentie.